Decennie davomliqda Mars faqat kechkiy osmondagi yorqin nuqta emas edi. U bizning kozmik qiziqchiligimiz uchun aynasi, odamzodning otkazilgan otkazmalarini yozadigan boʻsh sahifa edi. “Marsda hayot bormi?” savoli uzoqda boʻlmagan ilmiy adabiyot asarlarining materiali emas edi — u hozirgi davrning eng qiziqarli ilmiy izlanishlaridan biri edi. 19-asr olimlari tomonidan oʻylab chiqilgan qadimgi kanallardan NASAning hozirgi kunda qumli yuzasini oʻrganadigan qoʻshiq quruvchilarga qadar, Mars qizil qum va magnit tortishuvchanlik bilan oʻralgan enigma boʻlib qolmoqda.

Eskirgan choʻl

Birinchi koʻrinishda Mars zararli koʻrinadi. Uning zaif atmosferasi issiqlikni saqlay olmaydi, oʻtloqda temperaturalar tushadi, va Quyoshdan keladigan radiatsiya yuzasiga zarar yetkazadi. Biroq, uning quruq koʻrinishiga qaramay, Mars qadimgi Yerga oʻxshash oʻtmishni koʻrsatadi. Quruq daryo oʻzanlari, qadimgi deltalar va mineral qatlamlar bir necha milliard yil oldin oqibatli suv oqadigan xabarlar beradi. Kosmik suratlar tizimlari valleylar va sohillarning tizimlarini oʻrgandilar — bu yerda bir vaqtlar oq suv borligi haqidagi fosil izlari topilgan.

Suving, har bir astrobiolog biladi, hayotning valyutasidir. Va hozirgi Marsdagi suv asosan qor yoki yuqori halok boʻlgan qizil suv sifatida saqlanadi, ammo uning mavjudligi Marsning butunlay hayot bermaganligini nazarda tutadi. Past yerdan, temperaturalar oʻtloq va radiatsiya zaiflashgan joylarda, mikrobiyalar hayot hali ham oʻtkirib qolishi mumkin, ular teleskoplarimizdan uzoqda yashab, topilishi kutilmoqda.

Marsdagi mikroblar izlashi

Marsdagi hayot izlashi oʻtkir ob pardan robotik oʻrganishga oʻtgan. NASAning 1976-yilda yerda qoʻzgʻatilgan Viking qoʻngʻiroqlari birinchi marta boshqa yerda biologik eksperimentlar oʻtkazdilar. Natijalar belgilangan edi — bir qismi mikroblar faolligini isbotlagan, boshqalari uni inkor etgan. Ushbu munozaralar hozir ham ilmforda qiziqarli munozara sifatida saqlanmoqda.

Hozirgi kunda Mars mehmonlar bilan toʻldi. Curiosity va Perseverance kabi qoʻshiq quruvchilar planetary detektivlarga aylandi, hayotning qadimgi izlarini topish uchun kimyoviy koʻrsatmalar izlaydi. Perseverance xususiy ravishda Jezero kraterini oʻrganmoqda, bu yerda bir vaqtlar suv havzasi boʻlgan joyda sedimentli qatlamlar oʻrganiladi, ular organik molekulalarni yoki hatto mikrofosillarni saqlay oladi. U yerda toʻplangan namunalar bir necha yil ichida Yerga qaytariladi — bu missiya umumiy kosmik hayotimiz haqidagi maʼlumotlarimizni oʻzgartirishi mumkin.

Belgilar, qorongʻu va tushunchalar

Yakinda yillardagi eng qiziqarli aniqlashlardan biri Mars atmosferasida metan aniqlanishi edi. Yerdan metan asosan hayotiy organizmlar tomonidan ishlab chiqariladi, shuning uchun undan boshqa joyda topilganda, bu biror narsa xavotirda yotadi. Ammo Mars qiyin hikoya bera oladi. Gaz oʻzaro paydo boʻlib, yoʻqoladi, bu xavotirda yotadi, bu yerda geologik yoki biologik manbalar yoki ikkalasi ham boʻlishi mumkin. Ilmforda bilimli sharhlash imkoniyati boʻlgunga qadar, metan qiziqarli muammo boʻlib qoladi, hali qanchalik yoʻq yoʻl topmaydi.

Qiziqarli boʻlgan boshqa narsa Marsdan Yerga tushgan meteoritlar. 1990-yillarda birida, ALH84001 deb ataluvchi meteorit, uning oʻtmishdagi mikroblar fosillari boʻlishi mumkinligi uchun mashhur boʻldi. Ammo soʻnggi tadqiqotlar ushbu tushunchani inkor etdi, ammo undan keltirilgan qiziqish Yer orqali hayot izlashini qayta yoritdi.

Odamlar bogʻliqligi

Mars faqat ilmiy maqsad emas — u madaniy obsesiyadir. H.G. Wellsning Yer urushi dan hozirgi kuni kosmik missiyalarga qadar, planet qoʻrquv va umidni simvolizatsiya qiladi: nomaʼlumotlarga qoʻrquv va biz boshqa odamlar bilan birga emasligimizni umid qilish. Hozirgi kunda Marsga odamlar missiyalari uzoqda boʻlmagan fantaziyalar emas. NASA, SpaceX va boshqa agentliklar bir necha dekada ichida kuzatuvchilar missiyalarini oʻylaydilar. Agar odamlar Marsda birinchi marta yerga tushadigan boʻlsa, ular faqat boshqa yerni oʻrganmaslikka qolmaydilar — ular uyning maʼnosini kengaytishadi.

Marsning oʻziga xosligi uning oʻziga xosligi. U quyosh sistemasida eng Yerga oʻxshash yulduzdir, togʻlar Everestdan baland va quloqlar Gʻarbiy quloqdan chuqur. U yirtqich, ammo bir ozda yaqinlashib boradi. U yirtqich, ammo bir ozda yaqinlashib boradi.

Hayot — kech, hozir yoki buduga

Marsda bir vaqtlar hayot bor boʻlganligi aniqlanmagan, ammo izlar bir oz biriktirilmoqda. Ehtimalki, yulduz qorayganda bir oz vaqtda hayot yuzaga kelsin, keyin mikrofosillar qizil qum ostida yotgan. Yoki hayot davom etmoqda, qizil suv havzalarida yashaydi, u qoʻshiq quruvchilarga oʻtkazilmagan. Boshqa tomondan, Marsdagi hayotning topilishi yoki yoʻqligi bizning oʻzlarimizni koʻrinishini oʻzgartirishi mumkin.

Agar ikkita yaqin yulduzda mustaqil ravishda hayot paydo boʻlgan boʻlsa, bu yerda kozmikda hayotning oqibatli boʻlishi mumkinligi maʼnosini anglatadi — yaʼni, u oqibatli va moslashuvchan. Va agar Mars oqibatli boʻlmasa, bu ham maʼnoliq: u hayot uchun shart-sharoitlarning qanday qanday zaifligini koʻrsatadi.

Qizil yorqin

Oʻz oxirida, “Marsda hayot bormi?” savoli faqat yulduzga qaraganda bizga ham ahamiyatli. U insoniyatning cheklangan qiziqishi, oʻrganish va oʻylashni aks ettiradi. Biroq javob yerdagi qadimgi Mars yulduzining qatlamlarida yoki yetuk qoʻshiq quruvchining maʼlumotlarida yozilgan boʻlsin, Mars hali ham bizni yuqoriga qarab qarash va oʻylashga chaqiradi.

Qizil qum va qoʻshiq quruvchidan tashqari, yerda hayotning toʻgʻri dalili bor boʻlishi mumkin. U yerda hayot yagona yer emas — bu kozmikda umumiy ritmni oʻylashni anglatadi.

Permanent link to this publication: